Historia, której nie da się sprzedać – spotkanie z Robertem Trabą

Jakie zagrożenia niesie ze sobą komercjalizacja historii? W jaki sposób pamięć zbiorowa wpływa na naszą tożsamość? Czym tak naprawdę jest dialog historyczny? I wreszcie – czy historia może stać się towarem na sprzedaż? O tym, jak ważne jest unikanie romantyzowania przeszłości i nie zasypywania konfliktów, a także o potrzebie mówienia o historii w sposób rzetelny, otwarty i oparty na dialogu, opowiadali goście panelu dyskusyjnego, którzy debatowali nad tym, jak rozumieć historię, by pomagała nam lepiej budować wspólną przyszłość.

2 kwietnia 2025 roku w siedzibie Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej w Warszawie odbyło się spotkanie wokół książki prof. Roberta Traby „Historia (nie) na sprzedaż”. W wydarzeniu uczestniczyli także Basil Kerski oraz dr Ludwika Włodek, a moderował je dr Bartłomiej Krzysztan z Instytutu Studiów Politycznych PAN.

Rozmowa stanowiła krytyczną refleksję nad rolą historii we współczesnym społeczeństwie. Dyskusja koncentrowała się na problematyce komercjalizacji i instrumentalizacji historii w przestrzeni publicznej. Uczestnicy debatowali nad granicami odpowiedzialnego opowiadania o przeszłości, podkreślając potrzebę zachowania pluralizmu narracji i unikania uproszczeń w debacie historycznej. Poruszono również temat znaczenia pamięci zbiorowej oraz wpływu polityki historycznej na tożsamość społeczną i międzynarodowy dialog, szczególnie w kontekście relacji polsko-niemieckich.

Książka prof. Traby to zbiór esejów i interwencji publicznych, w których autor podejmuje temat roli historii w przestrzeni publicznej, jej politycznego wykorzystywania oraz ryzyka związanego z uproszczeniem i upolitycznieniem opowieści o przeszłości. Jak sam zaznaczył podczas spotkania – tytułowa „Historia (nie) na sprzedaż” to nie tylko prowokacyjne hasło, ale diagnoza współczesnych tendencji, w których historia przestaje być narzędziem refleksji i zrozumienia, a staje się produktem – łatwym do podania, emocjonalnym, często fałszywie jednowymiarowym.

Wymiana zdań, prowadzona w atmosferze otwartości i wzajemnego szacunku, dotyczyła m.in. kondycji polskiego dyskursu historycznego, roli edukacji, wpływu polityki pamięci na społeczeństwo, a także relacji z sąsiadami – szczególnie z Niemcami. Basil Kerski zwrócił uwagę na potrzebę prowadzenia transgranicznego dialogu o historii i budowania wspólnej przestrzeni pamięci, a dr Ludwika Włodek podkreśliła znaczenie wielogłosowości w narracjach o przeszłości.

W tym kontekście szczególnie wybrzmiało pojęcie dialogu historycznego, wykorzystywane we współczesnych naukach humanistycznych i społecznych – takich jak historia, socjologia, politologia, kulturoznawstwo czy studia nad pamięcią. Odnosi się ono do procesu wzajemnego dzielenia się i konfrontowania różnych spojrzeń, opowieści i interpretacji dotyczących wydarzeń z przeszłości między różnymi grupami społecznymi, narodami, kulturami lub państwami. Uczestnicy spotkania zgodnie podkreślali, że taki dialog jest dziś bardziej potrzebny niż kiedykolwiek.

Prof. Traba apelował o odejście od zero-jedynkowego postrzegania historii, zaznaczając, że to właśnie złożoność i wieloperspektywiczność czynią ją wartościową. W jego ocenie, zamiast „sprzedawać historię” w formie gotowych opowieści, należy zapraszać do wspólnego jej odkrywania – z uważnością, empatią i krytycznym myśleniem.

Spotkanie stworzyło przestrzeń do otwartej rozmowy o historii jako narzędziu refleksji, a nie propagandy, oraz o konieczności budowania kultury dialogu wokół przeszłości – zarówno tej trudnej, jak i wspólnej. Pokazało, że rozmowa o przeszłości może – i powinna – być częścią refleksji o współczesności. „Historia (nie) na sprzedaż” to nie tylko książka, ale też zaproszenie do debaty o tym, jak opowiadać historię, by nie tracić jej sensu i znaczenia.