Bezkarność

„Chodzi nie tylko o zbrodnię i karę, ale i wnioski z przeszłości. Dlaczego człowiek wyzbywa się uczyć i uczestniczy w mordowaniu?”. Te słowa możemy przeczytać na łamach książki „Zbrodnia bez kary”. To dwadzieścia sześć reportaży i wywiadów o powojennych karierach niemieckich zbrodniarzy. W końcu sami zaczynamy się zastanawiać, czy za czynienie zła zawsze grożą konsekwencje?

„Obergruppenführer SS Wilhelm Koppe, wyższy dowodca SS i policji w Generalnym Gubernatorstwie. Odpowiedzialny za terror, masowe morderstwa, rozstrzeliwania, Holokaust. Nigdy nieukarany!!!”. Co jakiś czas – ale zawsze 1 listopada – tabliczka z tym napisem pojawia się na grobie Wilhelma Koppego w Bonn. Znajdowana regularnie na zadbanym grobie laminowana kartka sprowokowała nas, dziennikarki i dziennikarzy Deutsche Welle, Interii i Wirtualnej Polski, do działania. Ważne było, aby przywrócić ofiarom twarze i nazwiska. – mówił Bartosz Dudek, redaktor naczelny Polskiej Sekcji Deutsche Welle, podczas spotkania w Faktycznym Domu Kultury, które odbyło się 16 stycznia.

Czy można napisać na ten temat coś, co jeszcze nami wstrząśnie? To Dudek jest pomysłodawcą książki "Zbrodnia bez kary" - antologii dziennikarskich tekstów o niemieckich zbrodniarzach działających na terenie okupowanej Polski. Dziennikarze i dziennikarki Deutsche Welle, Wirtualnej Polski oraz Interii opisują w niej, jak ruszyli tropem nieukaranych zbrodniarzy i zbrodniarek hitlerowskich, ujawniając ich powojenne losy i kariery.

W książce dochodzą do głosu nie tylko rodziny oprawców. Tyle samo miejsca poświęca się ofiarom. Poruszające historie, którym towarzyszą nieraz wstrząsające fotografie, tworzą opowieść o bólu, cierpieniu, ale też symbolicznej nadziei.

Podczas spotkania wielokrotnie podkreślano fakt, iż prace nad tekstami prowadzone były z reguły przez duety autorek i autorów – jedna osoba działała w Niemczech, druga w Polsce. Dzięki takiej formie, możliwe było dotarcie do osób i dokumentów po obu stronach granicy i połączenie zebranego materiału w całość. W akcji uczestniczyło ponad trzydzieści osób, a nad spójnością wszystkich materiałów w ramach wielowątkowego cyklu czuwały doświadczone zespoły redakcyjne.

– Współdziałanie trzech redakcji z Polski i Niemiec przy tym projekcie to nie tylko przykład znakomitej polsko-niemieckiej współpracy, ale i unikalnego połączenia kompetencji i możliwość przedstawienia dwóch perspektyw – sprawców i ofiar. Nieodpokutowane winy niemieckich zbrodniarzy pozostaną na zawsze plamą w historii Niemiec, a losy ofiar – przestrogą – mówił Bartosz Dudek.

Idąc tropem tabliczki, którą ktoś cierpliwie przypominał światu, że za zbrodnią powinna iść kara, polscy i niemieccy dziennikarze zadali pytanie, jak to możliwe, że ludzie tacy jak Wilhelm Koppe czy Heinz Reinefarth, odpowiedzialni za zbrodnie, nie tylko uniknęli kary, ale i zrobili kariery w powojennych Niemczech? Jaka była skala tego zjawiska? Aż wreszcie: jak na winy ojców i dziadków zareagowali ich potomkowie?

W spotkaniu, oprócz autorów tekstów z antologii, wzięła udział także Joanna Kąkolewska, żona polskiego reportażysty Krzysztofa Kąkolewskiego. Podkreśliła, że w ludziach jest mnóstwo zła, nie brakuje jednak jasnych akcentów. Jesteśmy przecież, nie tylko źli, ale  i miłosierni. Opowiedziała także o pracy męża nad książką, która stała się swoistą podstawą zbioru, czyli „Co u pana słychać?”. Wywiad z Joanną Kąkolewską, który znalazł się w cyklu przeprowadziła Magdalena Gwóźdź- Pallokat („Co u pana słychać?”. Kąkolewski nie odpuścił hitlerowcom”.)

"Zbrodnię należy nazywać zbrodnią, a winnych winnymi. Nawet jeśli unikną oni odpowiedzialności prawnej, będą musieli zmierzyć się z osądem kolejnych pokoleń. Wierzymy, że opisując ich czyny, dajemy choć odrobinę zadośćuczynienia ofiarom." – piszą autorzy we wstępie. Otaczająca nas rzeczywistość i świat, który zmienił się po 24 lutego 2022 roku wraz z wybuchem pierwszej bomby w Ukrainie, może dodać nowy wymiar w odbiorze tej książki. Symboliczne „wymierzenie kary” oprawcom przez autorów antologii, jest upamiętnieniem ofiar. Być może czytając tę książkę dziś, odczujemy ból tych, którzy dziś walczą o swoją wolność i sprawiedliwość. 

Teksty zebrane w książce "Zbrodnia bez kary", wydanej w serii "Obiektyw" przez krakowskie Wydawnictwo M, były wcześniej nominowane m.in. do Polsko-Niemieckiej Nagrody Dziennikarskiej im. Tadeusza Mazowieckiego i MediaTorów

Spotkanie w Faktycznym Domu Kultury na temat „Zbrodni bez kary” prowadził Patrycjusz Wyżga.

Nikola Budzińska