Moralność w biznesie, biznes w moralności - relacja Joanny Bakoń
19 kwietnia 2018 r. w ramach obchodów jubileuszu 50-lecia Kolegium Ekonomiczno-Społecznego Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie odbyła się konferencja „Etyka, dyskurs, ideologia”, zorganizowana przez Zakład Filozofii Instytutu Filozofii, Socjologii i Socjologii Ekonomicznej.
Etyka, dyskurs, ideologia. Rozważania semantyczne – dr hab. Magdalena Saganiak, prof. UKSW
W referacie otwierającym konferencję postawiono za cel charakterystykę pojęcia, jakim jest dyskurs. Jest to istotne w dzisiejszych czasach, gdy jego popularność doprowadziła do stopniowego rozmycia znaczenia. Dr hab. Magdalena Saganiak położyła nacisk na kognitywne aspekty dyskursu mówiąc, iż język nie jest gotową matrycą, lecz sposobem poznania człowieka. „W dyskursie słowa nie mają charakteru pojęć – bardziej performatywów”. Poza możliwością samostanowienia rzeczywistości językowej, prelegentka podkreśliła również subiektywność postulatów dyskursu słowami „nauka różni się od dyskursu sprawdzaniem słuszności własnych słów”. Swoje wystąpienie zwieńczyła cytatem z twórczości francuskiego filozofa postmodernistycznego, Michela Foucault: „kultura jako całość jest jednym wielkim dyskursem; od wypowiedzi po zamkniętą całość”.
Utopia nieideologicznego dyskursu? – dr hab. Andrzej Maciej Kaniowski, prof. UŁ
Drugie wystąpienie sprowadziło się do charakterystyki porównawczej różnych form dyskusji naukowej: debaty, dialogu oraz dyskursu. Pierwsza z nich, której początki datowane są na przełom XI i XII w., została opisana jako słowna konfrontacja przeciwnych sobie stron naznaczona wirtuozerią intelektualną. Panowała w jej trakcie wolność od społecznych ram przy jednoczesnej legalizacji i kanalizacji zasad panowania w dyskusji. Popularność debat można zaobserwować zarówno w średniowieczu, kiedy wyrażały sprzeciw wobec języka liturgii, jak i w czasach nowożytnych, kiedy pozwalały określić stosunek do pojęć i metod logicznych i doskonalić kunszt retoryczny. Cechą charakterystyczną debaty jest działanie strategiczne, poszukiwanie rozwiązania, które zadowoli obydwie strony. Nieco inaczej sprawa wygląda z dialogiem – sokratejską praktyką komunikacyjną, której celem jest wykroczenie poza podmiotowość. Została wyeksplikowana na gruncie teorii działania; uczestnicy dialogu działają wspólnie przy jednym logos. O ostatniej formie dyskusji dr hab. Maciej Kaniowski wypowiada się następująco: „dyskurs to pojęcie szczególne, jego istotna treść jest centrum filozofii europejskiej, choć to pojęcie jest rzadko wspomniane; otwiera naukę o historii filozofii jako rozważenia o rozumie”.
Krótka historia o wygłaszaniu nadziei z ekskursem w stronę „zwrotu pamięciowego” – dr hab. Andrzej Leder, prof. IFiS PAN
Następny referat dotyczył problemów natury etycznej, których prawo do poruszenia sugeruje sama nazwa konferencji. Dr hab. Andrzej Leder skupił się na sytuacji powojennej Europy w świetle rozważań polskiego filozofa, Leszka Kołakowskiego, według którego historyczną cechą europejskości jest obojętność na cywilizację, zarówno własną, jak i obce (np. Azteków). Można zauważyć powielający się schemat cichego obserwowania ludobójstw z perspektywy przyszłego braterstwa ludów. „Każdy ludzki akt ma sens etyczny, również zbrodnia”. Prelegent zwrócił uwagę na zjawisko z lat 60. ubiegłego wieku, jakim była eksploracja wstydu w krajach zachodnich i poczucie obowiązku rozliczenia się za winy przodków. Doprowadziło to do swoistej rytualizacji dumy ze wstydu oraz pozbawienia refleksji o przyszłości. „Etyczna racja nie dotyczy czynu, tylko podmiotu”. Wystąpienie zostało zakończone uznaniem przyjęcia winy ojców za nadzieję na wyzwolenie i emancypację przyszłych pokoleń.
O epistemologicznych podstawach stanowisk umiarkowanych w sporach światopoglądowych – prof. dr hab. Piotr Gutowski, KUL
Referat zamykający pierwszy panel konferencji zwrócił się w stronę ostatniego kluczowego słowa tego dnia, jakim jest ideologia. Prof. dr hab. Piotr Gutowski postawił sobie za cel odpowiedź na pytanie czy istnieją epistemologiczne podstawy umiaru, rozumianego zarówno pozytywnie, jako tolerancja innych poglądów, jak i negatywnie – jako słabość, letniość, chwiejność. To, czy i w jakim stopniu dysponujemy umiarem okazuje się kluczowe w kwestii światopoglądu, którego prelegent definiuje jako „zbiór bazowych sądów organizujących percepcję jednostki i reakcje na zastane przez nią sytuacje”. Co istotne, ideologia rozumiana jako zorganizowanie życia całej społeczności rozpoczyna się od scalenia światopoglądu członków danej grupy w jednolity, wtóry konstrukt. Prelegent uznał, iż światopoglądy mają charakter mozaiki różnych przekonań ontologicznych, epistemologicznych i aksjologicznych, między którymi panują logicznie niesprzeczne połączenia. W efekcie możemy obserwować nieoczekiwane duety, takie jak ateizm i konserwatyzm czy teizm i liberalizm. W ostatnich słowach został przywołany złoty środek Arystotelesa jako gwarant pokojowego współistnienia różnych światopoglądów.
Joanna Bakoń
