Modlą się do ziemi i piorunów - Iwona Pałczyńska

Modlą się do ziemi i piorunów

W Rosji ruchy neopogańskie zaczynają mieć charakter masowy, a fascynacja przedchrześcijańskim systemem wierzeń jest coraz większa. O przyczynach odejścia Rosjan od religii tradycyjnej, charakterze pogańskich wspólnot oraz ich wpływie na społeczeństwo, politykę i kulturę rozmawiano 27 czerwca w Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia. Specyfikę rodzimowierców próbowali przybliżyć Anna Zaczkowska, doktor nauk humanistycznych w zakresie religioznawstwa i rosjoznawca oraz Roman Szyżeński, doktor nauk historycznych z uniwersytetu w Niżnym Nowogrodzie.

- Neopogaństwo rekonstruuje pogańską przeszłość Europy. Jest odpowiedzią na upadek Związku Radzieckiego, po którym nastąpiła pustka religijna i kryzys ekonomiczny. Wcześniej religią polityczną był komunizm, który miał własny kult „świętych”. Kult religii stworzył więc potrzebę wymyślenia czegoś nowego – zaczęła Anna Zaczkowska. Dodała, że powrót do pogaństwa to próba przywrócenia wielkiego państwa. Podczas gdy Władimir Putin stara się stworzyć mit o wygraniu przez Rosję II wojny światowej, neopoganie chcą upowszechnić mit o wielkości Słowian, którzy mieli przynieść kulturę Europie. – Patriotyzm w wizji rodzimowierców ma ukazać słowiańskie imperium, które jest silne od zawsze i niezależnie od tego, co działo się w historii. To Słowianie zapoczątkowali wszystko. Takie spojrzenie odpowiada potrzebom dzisiejszych Rosjan, postulujących kult siły – zaznaczyła Zaczkowska. Szacuje się, że na sprawowanie pogańskich obrzędów spotyka się regularnie około 3 tysiące rosyjskich neopogan, a na Syberii ich liczba sięga nawet 10 tysięcy. Uczestnicy panelu zgodnie stwierdzili, że świadomość istnienia i coraz większego zasięgu tego ruchu pozostaje znikoma.

Skąd rodzimowiercy czerpią wiedzę o dawnych wierzeniach? Okazuje się, że ich obrzędy są dość trudne do zrekonstruowania. - Współcześni poganie czytają wiele dzieł badaczy mitów słowiańskich. Wzorują się na publikacjach naukowych, nie znając dokładnie tematu. Dlatego to, co zostało ujęte w pracy badawczej, uznają za fakt historyczny. Jednak w rzeczywistości niewiele możemy się dowiedzieć o przedchrześcijańskim systemie wierzeń – mówił Roman Szyżeński. Zdaniem Anny Zaczkowskiej wątpliwości w pochodzeniu wielu pogańskich mitów umożliwiły stworzenie ich na nowo. – W Rosji dużą popularnością cieszy się historia alternatywna, trudna do odróżnienia od literatury naukowej. Takie publikacje są wydawane przez historyka, zawierają wprawdzie wiele cytatów oraz bibliografię, ale ich autorzy podają nieistniejącą literaturę badawczą lub inne źródła – dodała. Przeważnie tylko szamani czy liderzy neopogańskich wspólnot znają słowiańskie wierzenia, inni członkowie nie mają nawet podstawowej wiedzy o religii Słowian. Z tego powodu poganie ślepo wierzą w to, co mówi ich przywódca. Ten nie do końca zrozumiały dla nich system wierzeń daje im możliwość poznania odpowiedzi na wszystkie pytania.

- Idea neopogańska opiera się na dwóch terminach: krew i ziemia. Krew oznacza przynależność do rodziny, przodków, także tych dalekich słowiańskich protoplastów. Drugie pojęcie należy rozumieć jako kontakt z ziemią, po której chodzili pierwsi Słowianie. Ziemia może być też tożsama z naturą – wyjaśniła Anna Zaczkowska. Występuje jednak pewien dysonans ideologiczny pośród współczesnych pogan. - Ruch rodzimowierczy odwraca się od techniki i cywilizacji. Z jednej strony głoszą powrót do życia w zgodzie z naturą, mieszkając w małych, samowystarczalnych wioskach-wspólnotach. a z drugiej strony są zależni od technologii. Wielu wyznawców przedchrześcijańskiego systemu religijnego korzysta z Internetu, aby tam głosić swoje poglądy – dodała. Rozmówcy podkreślali, że neopoganie spotykają się w niewielkich grupach (zazwyczaj od 10 do 15 osób), aby sprawować rytualne obrzędy. Natomiast w czasie większych, pogańskich świąt, np. Nocy Kupały czy Święta Peruna, wspólnoty łączą się ze sobą i jadą do większych miast, gdzie celebrują razem. W panelu można było się też dowiedzieć o stosowanych przez współczesnych pogan praktykach religijnych, co szczególnie przykuło moją uwagę. Obrządki rodzimowierców obejmują m.in. przyjęcie do wspólnoty pogan przez specjalnego kapłana, nadanie imienia, pogańskie wesela. Ważna jest też obecność guślarza – powiedział Szyżeński. Współcześni poganie próbują także przekazać swoje tradycje kolejnym pokoleniom, włączają do swoich wspólnot dzieci. Rozbudowują własny system wierzeń, wyróżniają się ubiorem oraz opracowują nowy język, który będzie niezrozumiały dla innych. – Ważnym aspektem jest neoszamanizm, czyli technika poznawania sacrum przez stan transowy. Mężczyźni układają poezję, tworzą poematy i recytują je, wpadając w trans religijny – zaznaczyła Zaczkowska. Neopoganie poszukują ekstazy religijnej w alkoholu, halucynogenach czy muzyce - przez dźwięk bębna.

Ideologia rodzimowierców zaczęła się powoli wymykać poza ramy religii. Renesans pogańskich wierzeń widać  przede wszystkim w rosyjskiej literaturze. – Obserwuję zjawisko pseudopublicystyki. W Rosji wydawane są publikacje, w których autorzy łączą poglądy liderów neopogańskich z pracami naukowymi. Poza tym nawiązania do słowiańskich wierzeń przejawiają się w wykorzystaniu elementów mitów lub części obrzędów, także w filmach – stwierdził Roman Szyżeński. A czy współcześni poganie angażują się w politykę? Okazuje się, że tak. – W czasie ostatniej kampanii wyborczej w Rosji, niedaleko Moskwy wisiały plakaty zachęcające do głosowania na jednego z liderów neopogańskich. Kandydat postulował m.in. prowadzenie trybu życia w zgodzie z naturą czy zawieranie małżeństw wyłącznie między Rosjanami. Jednak obecnie aktywność polityczna rodzimowierców maleje ze względu na twarde rządy Władimira Putina. Próbują więc stworzyć własne samorządy na swoich terenach, bo nie mogą żyć bez polityki a ich działalność przeniosła się w znacznej mierze do Internetu – dodał.

Czy przedchrześcijański system wierzeń może być odpowiedzią na problemy szerszej grupy niż Rosjanie? Jaka jest przyszłość czeka ruch neopogański? Czy zastąpi znane nam religie? – Rodzimowierstwo jest dla tych, którzy odczuwają bardzo silną, grupą więź z tytułu pochodzenia i posiadania wspólnej kultury. Poganie muszą zadać sobie pytanie, jak Rosjanie postrzegają sami siebie? Czy sprawdzi się popierana przez nich koncepcja aryjska – blondyna o niebieskich oczach, skoro Rosja to państwo wielonarodowe i różne wyznaniowo? Obecne wspólnoty głoszą patriotyczne idee. Ale coraz więcej pogan dąży do stworzenia patriotyzmu wewnątrz już istniejącego, nastawionego na silny kult osoby – mężczyzny oraz określone z góry obowiązki kobiet. Nie wiemy, dokąd to doprowadzi. Jako badacze musimy iść do rodzimowierców i rozmawiać z nimi. Tylko obserwacje i bezpośrednia rozmowa pozwoli nam ich bliżej poznać – podsumowała dr Anna Zaczkowska.

Iwona Pałczyńska