Ponadczasowa moc fotografii - relacja Julii Grzybowskiej

W Gliwicach w Czytelni Sztuki od 28 października do 17 grudnia 2017r  odbywa się wystawa fotografii Augusta Sandera  -  przedstawiająca portret zbiorowy społeczeństwa niemieckiego. Jego prace są zaliczane przez znawców tematu do najwybitniejszych osiągnięć fotografii XX wieku.

W uroczej i klimatycznej Willi Caro w Gliwicach, gdzie swoją siedzibę ma Czytelnia Sztuki prezentowana jest wystawa ponad 100 fotografii należących do najważniejszych zdjęć portretowych Augusta Sandera. Oryginalne  szklane negatywy ze zbiorów Die Photographische Sammlung/ SK  Stifung Kultur – August Sander Archiv w Kolonii posłużyły w latach 90 XX wieku do wykonania odbitek analogowych, które zostały włączone do prezentowanej w Gliwicach wystawy.  Dla zwiedzających  udostępniono także powiększenia dotąd nieeksponowane.

Różni, a jednak tacy sami

Koncepcja cyklu fotograficznego Ludzie XX wieku  - dzieła życia Sandera kształtowała się w latach 1925- 1927 . Niemiecki fotografik podzielił cykl na siedem grup odpowiadających strukturze społeczeństwa niemieckiego , które przechodzą w kolejne podgrupy : I Rolnik -  przedstawia mieszkańców wsi i małych miasteczek, II Rzemieślnik – przedstawia różnorodność fachu od portretów mistrzów rzemiosła np. cukiernika poprzez przedsiębiorców po inżynierów i wynalazców, III Kobieta -  przedstawia kobiety jako matki, żony, siostry, a także jako aktywne zawodowo od portretu pielęgniarki czy sekretarki po fotografie malarek i rzeźbiarek, IV Grupa społeczna i zawody – autor ukazuje różne ścieżki kariery zawodowej od studenta po polityka. Wskazuje na różnice ekonomiczne w obrębie jednej podgrupy, V Artyści – wielu sfotografowanych pisarzy, aktorów czy też malarzy i muzyków to niejednokrotnie przyjaciele i osoby z najbliższego otoczenia Sandera przez których portrety odzwierciedlone zostało życie kulturalne w Niemczech w okresie Republiki Weimarskiej, VI Duże miasto – przedstawia portrety ludzi , których można spotkać na ulicy od ulicznych grajków, poprzez bawiącą się młodzież po emigrantów zarobkowych.  VII Ostatni Ludzie – przedstawia w niej zdjęcia osób społecznie marginalizowanych i napiętnowanych- karłów, czy osoby niepełnosprawne. Do tej kategorii zakwalifikowane zostały również zdjęcia twarzy umarłych, a także fotografia maski pośmiertnej syna fotografa – Ericha, który umarł w nazistowskim więzieniu.

Podziału na grupy August Sander dokonał według własnego spojrzenia na ówczesne społeczeństwo nie opierając się na żadnych przesłankach naukowych. Portrety mają lakoniczne podpisy, np. sprzątaczka, malarz, pomocnik murarza. Możemy przypuszczać, że taki zabieg miał na celu możliwość utożsamienia się z przedstawianymi postaciami.

Ludzie XX wieku – nie tylko wystawa    

Wystawie towarzyszy wiele innych wydarzeń dotyczących twórczości Augusta Sandera.

Prowadzone są warsztaty dla dzieci przedszkolnych i szkolnych na wszystkich poziomach edukacyjnych, warsztaty fotografii portretowej, cykl wykładów dotyczących twórczości Sandera oraz projekcje filmów dokumentalnych dotyczących życia i twórczości artysty.

Oglądając wystawę fotografii przedstawionych w gliwickim muzeum można się przekonać o olbrzymich umiejętnościach fotograficznych Augusta Sandera , jego zdjęcia są doskonałym przykładem jak pisze się socjologię bez pisania. Mimo że są to fotografie historyczne, estetycznie i w kontekście poruszanych kwestii egzystencjalnych,  pozostają ponadczasowe i uniwersalne. Cała ekspozycja umieszczona jest na surowych , białych ścianach. Fotografie Sandera pozbawione są koloru, co od razu zmusza odbiorcę do mimowolnej koncentracji nad emocjami, które wyraża każda z prezentowanych twarzy. Odnajdziemy smutek, radość, przerażenie, zmęczenie - nieodłączne  atrybuty życia codziennego. Zdjęcia zostały ustawione w dwóch pomieszczeniach, jedno obok drugiego. Taki zabieg może inscenizować przeglądanie starego albumu rodzinnego. Nie znamy bohaterów fotografii, a jednak sposób w jaki stoją, trzymają ręce, a także ich otoczenie sprawiają, że są dla nas znajome.

Kolejnym być może zabiegiem jest pomieszczenie. Zwiedzający ma wrażenie, że trafił do piwnicy, bez okien. Utrwala to efekt odkrywania rodzinnych skarbów przechowywanych zazwyczaj na strychach i w piwnicach.

August Sander

August Sander był niemieckim  portrecistą i fotografem dokumentalnym. Jego zachwyt nad prostym człowiekiem pozwolił mu na tytuł jednego z najwybitniejszych fotografów XX wieku. Urodził się w rodzinie cieśli górniczych mieszkających w Herdorfie. To właśnie w lokalnej kopalni Sander zgnębiał tajniki fotografii. Uczył się profesjonalnego łapania kadru pomagając profesjonalistom z miejscowej firmy wydobywczej. Wuj młodego Augusta docenił jego pasję i zainwestował w sprzęt fotograficzny. Wkrótce potem Sanders założył już własną ciemnię. 

W latach 1897-1899 odbył służbę wojskową  jako asystent fotografa. Kolejne lata poświęcił na podróżowanie po Niemczech. W 1901 roku rozpoczął pracę w studiu fotograficznym w Linz w Austrii, której finalnie  został właścicielem (1904 r.). Pięć lat później opuścił Linz i założył nowe studio w Kolonii.

W 1911 r. nastał moment, w którym Sander przedstawił pierwszą serię portretów do swojej pracy Ludzie XX wieku. Pomimo, iż naziści skonfiskowali publikację artysty, a większość jego negatywów przepadła w pożarze, do dnia dzisiejszego zachowało się o 1800 portretowych  negatywów, a także notatki i plany Sandersa. Wraz z istniejącymi wydrukami w stylu vintage stworzyły one podstawę do obecnej rekonstrukcji ambitnego projektu Sandera w formie książki i wystawy. Bohaterowie fotografii często byli przypadkowo spotkanymi osobami. Zawsze jednak fascynowali niemieckiego portrecistę, który starał się poprzez zdjęcia pokazać zarówno indywidualizm jednostki, jak również cechy wspólne dla danej grupy społecznej.

Julia Grzybowska