10 listopada: ENIGMA – zwiastun cywilizacji cyfrowej

10 listopada 2015 r. w siedzibie Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej w ramach konferencji „ENIGMA – zwiastun cywilizacji cyfrowej” odbyła się dyskusja, podczas której rozmawiano m.in. na temat bomby Turinga, łamania kodów czy maszyn dekodujących. Patronat honorowy nad konferencją objął Rzecznik Praw Obywatelskich dr Adam Bodnar.

Konferencja była próbą przypomnienia wkładu polskich kryptologów w zwycięstwo aliantów w II wojnie światowej i ukazania związków pomiędzy intelektualnym przełomem autorstwa polskich matematyków oraz rolą kryptologii w budowie współczesnej cywilizacji cyfrowej. Celem konferencji było również upowszechnienie polskiej narracji historycznej na temat osiągnięć związanych ze złamaniem kodu Enigmy i tym samym przeciwstawienie się rozpowszechnianym w Europie Zachodniej stereotypom o braku udziału Polaków w tych działaniach.

Historycy są zgodni co do faktu, że złamanie szyfru Enigmy przez zespół polskiego Biura Szyfrów z Marianem Rejewskim, Jerzym Różyckim i Henrykiem Zygalskim na czele skróciło II wojnę światową o kilka lat. Ocaliło tym samym miliony istnień ludzkich i uchroniło zapewne Europę przed użyciem broni jądrowej. Dzisiaj nie uświadamiamy sobie, że to sukces polskich kryptologów stał się także zaczątkiem procesu, który z czasem doprowadził do współczesnej rewolucji informatycznej.

Prof. dr hab. Krzysztof Miszczak, dyrektor Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej, krótko powitał uczestników, mówiąc: „Cała wiedza na temat rozszyfrowania Enigmy przez Polaków została ujawniona dopiero po przystąpieniu Polski do NATO. Chcemy przypomnieć znaczenie wkładu polskich kryptologów w zwycięstwo aliantów w II wojnie światowej, o którym zapomina się na zachodzie.”

Następnie odbyło się wystąpienie Adama Bodnara, Rzecznika Praw Obywatelskich. RPO podkreślił znaczenie konferencji, apelował o kontynuowanie pamięci o pionierach kryptologii i zaznaczył, że w Polsce odbywa się zbyt mało debat na temat ochrony danych osobowych.

Pierwszy panel otworzył Klaus Schmeh wystąpieniem na temat początków kryptografii. Mówił m.in. o pierwszych maszynach kodujących. Prof. dr hab. Wojciech Guzicki z Uniwersytetu Warszawskiego opowiedział o tym, co od zawsze fascynowało go w matematyce – rewolucji polegającej na tym, że kod został złamany nie przez lingwistów, ale przez matematyków. Sir Dermot Turing, Członek Rady Powierników Bletchley Park i bratanek Alana Turinga, wygłosił wykład poświęcony różnym maszynom kodującym i przyczynom zmiany, w efekcie której to maszyny, a nie ludzie, znalazły się w centrum procesu dekodowania. Następnie prof. Andrew Clark z Royal Holloway University of London opowiedział o najsłynniejszych kryptologach w historii. Podkreślił, że ich osiągnięcia nie tylko przyczyniły się do wcześniejszego zakończenia wojny, ale też stanowiły inspirację dla kolejnego pokolenia łamaczy kodów. Pierwszy panel zakończył Mariusz Wiśniewski, Zastępca Prezydenta Poznania. Mówił o budowie Muzeum Enigmy w tym mieście i o tym, że zależy mu na rozpowszechnianiu prawdy historycznej i podtrzymywaniu pamięci o roli Polski w tym przedsięwzięciu. Panel poprowadził autor i kryptolog Marek Grajek.

Drugi panel poświęcony był wyzwaniom związanym z bezpieczeństwem w sieci. Rozpoczął się warsztatem przeprowadzonym przez Sławomira Kosielińskiego z Collegium Civitas na temat ochrony danych osobowych. Zwracał on uwagę na to, że na podstawie adresu e-mail czy numerów rejestracyjnych pojazdu można za pośrednictwem internetu znaleźć praktycznie wszystkie informacje na temat danej osoby. Kosieliński tłumaczył, że w epoce cyfrowej musimy wybrać między digitalizacją i bezpieczeństwem. W Internecie nie ma prywatności. Marek Grajek, nawiązując w swoim wystąpieniu do tej wypowiedzi, zwrócił uwagę na paradoks – im bardziej ktoś ceni sobie swoją prywatność, tym mniej ją chroni, co jest poważnym błędem, bo w dzisiejszych czasach każdy jest połączony z globalną siecią poprzez swój telefon komórkowy, media społecznościowe czy poprzez fakt przechowywania danych w tzw. chmurze. Ponieważ kradzież tożsamości stanowi stałe, realne zagrożenie zaproponował, by chronić się przed nią poprzez użycie awatara w Internecie, ubolewając nad tym, że pomysł ten nie jest dostatecznie wykorzystywany w gospodarce i polityce. Następnie Nicolas T. Courtois z University College London wygłosił wykład na temat bitcoinów, cyfrowej waluty i zdecentralizowanego systemu płatności. Dużo miejsca poświęcił tematowi bezpieczeństwa i wolności: według niego długo panowało przekonanie o tym, że więcej wolności musi oznaczać mniej bezpieczeństwa. Podczas swojej pracy naukowej poświęconej bitcoinowi doszedł jednak do wniosku, że wolność i bezpieczeństwo nie muszą się wykluczać. W przeszłości, podczas ataków hakerskich i kryzysu finansowego zbyt często zapominaliśmy o ochronie swoich pieniędzy i danych. Przez ostatnie 25 lat straciliśmy sporo wolności, ponieważ ludzie mają mniej pieniędzy w portfelach. Dzisiaj jesteśmy uciśnieni już nie fizycznie, ale finansowo. Na koniec Courtois wyraził nadzieję, że dzięki bitcoinowi to się zakończy. Panel zakończyło wystąpienie prof. dra Bernharda Esslingera z Uniwersytetu w Siegen na temat bezpieczeństwa narzędzi kryptograficznych w świetle możliwości technicznych NSA (po przeciekach Edwarda Snowdena). Niemal wszystko jest dziś kodowane – od telefonów przez karty kredytowe po telewizję satelitarną. Jednocześnie każdy z nas jest podsłuchiwany, także kanclerz Angela Merkel. Główny problem podsłuchów NSA stanowi według niego fakt, że zebrane dane zostaną zapisane na wiele lat, co umożliwi ich późniejsze użycie. Snowden ujawnił, że NSA poprzez łapówki i potajemne umieszczanie luk w zabezpieczeniach systemu może włamać się do praktycznie każdego komputera. Na koniec Esslinger podkreślił, jak ważne jest, by odpowiednio kodować swoje dane – w przedsiębiorstwach każda śrubka jest inwentaryzowana, ale niedostatecznie chronią się one przed podsłuchami. Panel moderował prof. dr inż. Wojciech Cellary z Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu.

Patronat honorowy nad konferencją objął Rzecznik Praw Obywatelskich dr Adam Bodnar.

Patronat medialny: polsko-zbrojna.pl, "Mówią Wieki".

W trakcie obrad uczestnicy konferencji mieli również okazję zapoznać się z oryginalnym egzemplarzem maszyny szyfrującej ENIGMA pochodzącym ze zbiorów Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.

Program

10.00 Otwarcie konferencji
prof. dr hab. Krzysztof Miszczak, Dyrektor FWPN

10.10 Wystąpienie
dr Adam Bodnar, Rzecznik Praw Obywatelskich

10.15. Panel 1. Enigma – prehistoria kryptologii
Klaus Schmeh, Świt kryptografii maszynowej
prof. dr hab. Wojciech Guzicki, Uniwersytet Warszawski, Atak na szyfr Enigmy – matematyczna rewolucja w kryptologii
Sir Dermot Turing, Członek Rady Powierników Bletchley Park, Alan Turing i Bomba
prof. Andrew Clark, Royal Holloway University of London, Marzenie o uniwersalnej maszynie kryptoanalitycznej
Moderacja: dr Marek Grajek

11.40 Dyskusja z udziałem publiczności

12.00 Wystąpienie
Mariusz Wiśniewski, Zastępca Prezydenta Poznania, Poznań – narodziny muzeum Enigmy

12.15 Przerwa kawowa

12.45 Panel 2. Kryptologia wobec wyzwań w obszarze ochrony prywatności
Sławomir Kosieliński, Collegium Civitas, Wolność czy bezpieczeństwo – warsztaty z prywatności
dr Marek Grajek, Teoria, praktyka i polityka. Pułapki prywatności
Nicolas T. Courtois, University College London,Bitcoin – marzenie kryptologa
prof. dr Bernhard Esslinger, Universität Siegen, Które narzędzia kryptograficzne zasługują na zaufanie w świetle możliwości technicznych NSA (po rewelacjach Edwarda Snowdena)?
Moderacja: prof. dr inż. Wojciech Cellary, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

14.45 Dyskusja z udziałem publiczności

15.15 Zamknięcie konferencji:
prof. dr hab. Krzysztof Miszczak, Dyrektor FWPN