Śmierć i dziewczyna I-V. Dramaty księżniczek

Śmierć i dziewczyna I-V. Dramaty księżniczek to cykl napisanych w latach 1999-2003 pięciu scenicznych miniatur, których bohaterkami Jelinek czyni kobiece postaci, a właściwie fantazmaty i mity kobiecości pochodzące ze świata baśni i mediów. Zaczerpnięty z kwartetu smyczkowego Franza Schuberta tytuł wyznacza strukturę każdej z poszczególnych części: rytuałowi przywracania głosu kobietom nieustannie towarzyszyć będzie śmierć jako figura ich losu i przeznaczenia.

Dwa pierwsze utwory podejmują znane motywy baśniowe – Jelinek modyfikuje i reinterpretuje historię Królewny Śnieżki i Śpiącej Królewny. W trzech kolejnych dramatach wprowadza na scenę kobiety współczesne, ale zarazem kobiety-ikony: zaangażowaną w feministyczne ideały lat 70-tych pisarkę Rosamundę (porte parole samej Jelinek), dwie legendarne pisarki kobiece Sylvię Plath i Ingeborg Bachmann, wreszcie Jackie Onasis i Lady D. Wszystkie z tych postaci otrzymują zaszczytne miano księżniczek – córek króla, które swą wysoką pozycję społeczną uzyskują wyłącznie dzięki figurze Ojca. Fakt podporządkowania mitu kobiecości paradygmatowi patriarchatu Jelinek wykorzystuje jednak przewrotnie, tak jak przewrotnie mówi o swoim scenicznym pisaniu: „W zasadzie moje sztuki nie są sztukami teatralnymi w przyjętym znaczeniu. To teksty przeznaczone do wypowiedzenia i to z wyeksponowanej pozycji mówiącego na scenie, nic więcej”. Jelinek nazywając swój cykl Dramaty księżniczek, sugeruje jednocześnie dość bezczelną analogię z dramatami królewskimi Szekspira. Gest powierzenia wielkich monologów aktorkom to próba oddania kobietom głosu na scenie, ale nie w sensie teatralnej ecriture feminine, właściwej feministkom drugiej fali, lecz w znaczeniu oddania teatru jako instytucji w ręce kobiet, tak by scena stała się dla nich miejscem aktu publicznego mówienia.

Jak Jelinek obnaża sam teatr, demaskuje jego patriarchalny charakter, który ujawnia się w hierarchicznej relacji między męskim a kobiecym, tak i projekt w Teatrze Dramatycznym pomyślany jest nie tylko jako eksperyment estetyczny, ale także jako rodzaj eksperymentu socjologicznego. Do realizacji Dramatów księżniczek zaproszone zostały twórczynie z dwóch kręgów kulturowych – z Polski i Niemiec. Wśród nich znajdują się zarówno jeszcze nieznane reżyserki młodego pokolenia – Małgorzata Głuchowska, Agnieszka Korytkowska, Maria Kwiecień oraz Niemka polskiego pochodzenia Dagmara Lutosławska, jak i znakomite doświadczone artystki – niemiecka aktorka i animatorka lalek Suse Wächter oraz polska rzeźbiarka i artystka wideo Anna Baumgart. Ta ostatnia wchodzi do teatru z radykalną koncepcją przestrzeni – każe umieścić reżyserkom historie księżniczek w betonowej piwnicy Josefa Fritzla. Wprowadza tym samym jeszcze inny głos Jelinek – już nie pisarki, lecz politycznej aktywistki, która o toczącym się w dzień i w nocy przedstawieniu Fritzla pisała w ten sposób: „To nie sztuka wykorzystywać coś jako kobiece ciało, są przecież nadmuchiwane lalki, wydrążone jabłka, zwierzęta. Ale na pewno sztuką jest budowa pomieszczeń na wzór kobiety – świątyni wzniesionej tylko dla żądzy Ojca.” 

Elfriede Jelinek (ur. 1946) to najwybitniejsza współczesna dramatopisarka niemieckiego obszaru językowego, laureatka wielu nagród, w tym tej najbardziej prestiżowej: Literackiej Nagrody Nobla 2004. Dorastała w Wiedniu, gdzie następnie studiowała w Konserwatorium Muzycznym, a na Uniwersytecie teatrologię i historię sztuki. Debiutowała w roku 1967 tomikiem wierszy Lisas Schatten, a jako dramatopisarka w 1977 roku nawiązującą do twórczości Henryka Ibsena sztuką Co się zdarzyło, kiedy Nora opuściła męża, albo Podpory społeczeństw. Oprócz sztuk scenicznych pisze poezje, słuchowiska, powieści i eseje. Jej powieść Pianistka została zekranizowana w 2001 roku przez austriackiego reżysera Michaela Haneke, a główną rolę zagrała francuska aktorka Isabelle Huppert. W całej swej twórczości Jelinek – jako pisarka od lat związana z lewicą (w latach 1974-1991 była członkiem Komunistycznej Partii Austrii) – rozprawia się z wszelkimi mitami kulturowymi, ostro krytykuje wytwarzanie przez media rzeczywistości, demaskuje wciąż obecne w życiu społecznym przejawy seksizmu, faszyzmu, antysemityzmu. Nie unika przy tym skandalizującej tematyki; wręcz przeciwnie, przy pomocy swojej największej broni – języka – obnaża konstruktywistyczny charakter rzeczywistości, w tym również takich jej sfer, jak erotyka i seksualność.

miejsce: Warszawa | termin: 02.12 - 05.12.2010 | link