Seria współczesnej literatury niemieckojęzycznej KROKI/SCHRITTE | Spotkanie z prof. Haraldem Welzerem

Fundacja S. Fischer Stiftung, Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej i Niemiecki Instytut Historyczny zapraszają na spotkanie z prof. Haraldem Welzerem, autorem książki Sprawcy. Dlaczego zwykli ludzie dokonują masowych mordów.

(Seria współczesnej literatury niemieckojęzycznej KROKI/SCHRITTE)
z udziałem prof. Jürgen Hensel (Żydowski Instytut Historyczny w Warszawie) i prof. Włodzimierza Borodzieja (Uniwersytet Warszawski)

Prowadzenie:
dr Jochen Böhler (Niemiecki Instytut Historyczny)

Książka Haralda Welzera należy do najważniejszych i najbardziej przekonujących studiów zachowań tych, którzy w czasach narodowego socjalizmu w Niemczech uczestniczyli w masowej eksterminacji ludności żydowskiej. Autor wykazuje, że sprawcami masowych mordów nie byli obłąkani sadyści. Zdaniem Welzera ludobójcami nie są zazwyczaj „urodzeni“ mordercy ani osoby mające zaburzenia psychiczne. Decydującym momentem, który umożliwił takie zachowania, był rok 1933: wykluczenie Żydów z życia codziennego po przejęciu władzy przez Hitlera dokonało się bez większych problemów. Oznaczało ono zarazem akceptację nowej moralności, według której „rozwiązanie kwestii żydowskiej“ było zadaniem właściwym i sensownym, nawet jeśli wymagało zastosowania radykalnych środków.

Welzer bada, w jaki sposób „normalni mężczyźni“, członkowie 45. Policyjnego Batalionu Rezerwy, stali się gotowymi na wszystko mordercami. Pokazuje, jak mężczyźni ci po otrzymaniu zadania wymordowania Żydów przechodzili kolejne fazy: oczekiwania, inicjacji, wykonania i przystosowania. Był to powolny proces, prowadzący drogą coraz większej profesjonalizacji do przemiany ludobójstwa w normalną „pracę“. Welzer rysuje zbiorowy portret „normalnych“ morderców jako mężczyzn, którzy postrzegali tę swoją „pracę“ w większości wypadków jako nieprzyjemny, ale niewątpliwie konieczny historyczny obowiązek, którego wypełnianie ani wówczas, ani też później nie stało się dla nich źródłem wyrzutów sumienia. Nie musieli przezwyciężać skrupułów moralnych, dokonywane przez nich morderstwa były odzwierciedleniem ich utrwalonego w latach po 1933 roku przekonania, że „kwestia żydowska” musi zostać „rozwiązana”.

W krótkim rozdziale Welzer przypomina także masowe mordy w Wietnamie, Bośni-Hercegowinie i Ruandzie. Sprawcy. Dlaczego zwykli ludzie dokonują masowych mordów pokazuje przekonująco, jak mordowanie mogło się stać „działaniem wpisanym integralnie w kontekst społeczny”.

Harald Welzer, ur. w 1958 roku, jest psychologiem społecznym, dyrektorem Center for Interdisciplinary Memory Research w Instytucie Kulturoznawstwa w Essen i profesorem socjologii problemów społecznych na uniwersytecie w Witten/Herdecke. Rozgłos przyniosły mu ważne publikacje z zakresu kultury pamięci, zwłaszcza książka Opa war kein Nazi. Nationalsozialismus und Holocaust im Familiengedächtnis (2002, Dziadek nie był nazistą. Narodowy socjalizm i Holocaust w pamięci rodzinnej). Inna jego książka, Klimakriege. Wofür im 21. Jahrhundert getötet wird (2008, Wojny klimatyczne. W jakim celu dokonuje się mordów w XXI wieku), opisuje kierunki przemocy w obecnym stuleciu: konflikty wokół zasobów naturalnych, wojny prowadzone przeciwko własnym społeczeństwom, fale uchodźców wywołane zmianami klimatu i fale terroryzmu. Welzer dowodzi w niej, że zmiany klimatyczne stawiają społeczeństwa wobec zupełnie nowych problemów bezpieczeństwa, odpowiedzialności i sprawiedliwości. Rozważania te autor kontynuuje w napisanej wspólnie z Clausem Leggewie książce Das Ende der Welt, wie wir sie kannten. Klima, Zukunft und die Chancen der Demokratie (2009, Koniec świata, jaki znaliśmy. Klimat, przyszłość i szanse demokracji).

termin: 20.05.2010 | godzina: 18:00 | miejsce: siedziba Niemieckiego Instytutu Historycznego Al. Ujazdowskie 39 w Warszawie